7381 Sayılı Nükleer Düzenleme Kanunu'nun Nükleer Hukuka Getirdikleri

7381 Sayılı Nükleer Düzenleme Kanunu'nun Nükleer Hukuka Getirdikleri

• 05.01.2023

Nükleer enerjinin kullanımı barındırdığı risk dolayısıyla ve Türkiye’de Mersin İli Gülnar İlçesi’nde Akkuyu Nükleer Enerji Santrali’nin kurulmasıyla beraber nükleer hukuk alanında kanuni düzenleme yapma mecburiyeti doğmuştur. Bu mecburiyet doğrultusunda, 7381 sayılı Nükleer Düzenleme Kanunu 05.03.2023’te kabul edilmiş, 08.03.2023 tarihli ve 31772 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanmıştır ve aynı gün yürürlüğe girmiştir.

Nükleer Düzenleme Kanunu (“Kanun”), 9 bölüm altında düzenlenmiş olup giriş kısmında amaç, kapsam ve tanımları belirtmiş; devamında genel ilkeler, değerlendirme ve denetim, radyoaktif atıklar, nükleer zarara ilişkin hukuki sorumluluk, Nükleer Düzenleme Kurumu, NÜTED ve ceza hükümleri başlıkları yer almıştır.

1. Amaç

Kanun ilk maddesinde amaçlarını sıralamıştır. Maddeye göre Kanun, nükleer enerji ve iyonlaştırıcı radyasyona ilişkin faaliyetler yürütülürken radyasyonun olası zararlı etkilerine yönelik sorumlulukları düzenlemeyi ve Nükleer Düzenleme Kurumu (“Kurum”) tarafından yapılacak denetim ve kontrolün sınırlarını çizmeyi amaçlar.

2. Genel İlkeler

Toplumun radyasyona karşı kalma riskinin bulunduğu her faaliyette faaliyetin birey ve toplum açısından faydalı olması aranır. Faaliyetin sebep olduğu radyasyonun Kurum tarafından belirlenecek doz sınırını aşmaması ilkesi esas alınır.

3. Yetki

Nükleer enerji kapsamında faaliyet gösteren gerçek ve tüzel kişiler, faaliyetleri kapsamında Kuruma bildirimde bulunur ya da Kurumdan izin alır. Nükleer tesis, radyasyon tesisi, radyoaktif atık tesisi işletmek ve radyasyon uygulamalarını yürütmek için ise Kurumdan lisans almak zorunludur. Bu lisansı yalnızca Türk vatandaşları ve Türk mevzuatına göre kurulmuş tüzel kişiler alabilir. Kurum tarafından verilen lisans, izin ve yetki belgesi devredilemez.

Faaliyet yürütülürken her türlü sorumluluk yetki verilen kişiye aittir. Yetkililer, faaliyete ilişkin yükümlülükleri sona ermeden, faaliyetin yürütüldüğü yeri veya tesisi, nükleer maddeyi, radyoaktif kaynağı veya radyoaktif atığı sahipsiz kalacak şekilde terk edemez.

4. Hukuki Sorumluluk

İşleten, Kanun’da;

(i) nükleer tesis işletmek üzere yetkilendirilen,

(ii) nükleer tesis işletmek için verilecek lisans alınmadan önceki dönemde nükleer tesis kuran, ve

(iii) nükleer tesis işletmek için verilen lisans iptalinden sonra yeni bir işleten belirlenene kadar olan dönemde lisansı iptal edilen tüzel kişiler, olarak sayılmıştır.

İşletenin nükleer zarardan doğan hukuki sorumluluğu kusursuz sorumluluktur. İşletenin nükleer hadiseden meydana gelen zarar doğması durumunda kendisinin, personelinin, mal ve hizmet sağlayıcılarının kusuru olup olmadığına bakılmaksızın sorumlu olacağı düzenlenmiştir. Bu kusursuz sorumluluğun iki istisnası bulunur:

1. Zarara neden olan nükleer hadisenin, nükleer hadiseden zarar gören kişinin kastından ya da ağır ihmalinden

2. Doğrudan bir silahlı çatışma, hasmane hareketler, iç savaş ya da ayaklanmadan dolayı meydana gelmesi.

İşletenin sorumluluğu, termal gücü 10 megawatın üzerinde olan nükleer reaktörler ile Kurum tarafından nükleer tesis işletmek için verilecek lisans öncesi yapılacak değerlendirme ile belirlenecek diğer nükleer tesisler için 700.000.000.-€, bu kapsama girmeyen nükleer tesisler için 70.000.000-€, nükleer maddelerin taşınması için 80.000.000,00-€, nükleer maddelerin ülke sınırları içinde yapılacak transit geçişleri için 700.000.000,00-€ ile sınırlıdır. Kanunda belirlenen sorumluluk miktarları, diğer ülkelerde meydana gelen zararlar ile ilgili olarak, karşılıklılık ilkesi çerçevesinde, o ülkede nükleer hadiseden doğan nükleer zararlar için uygulanan sorumluluk miktarı ile sınırlı olarak uygulanır. İşleten, bu üst sınır tutarında sigorta yaptırmak veya başka bir teminat göstermek zorundadır.

Nükleer zararın tazmin şekli Türk Borçlar Kanunu’ndaki hükümlere tabidir.

İşletenin, sigortacıya, nükleer sigorta havuzuna, diğer teminat verenlere ve Devlete, nükleer zararı ortaya çıkaran nükleer hadiseye kasıtlı olarak sebep olan gerçek kişiye karşı rücu hakkı bulunur.

Nükleer zarar hakkında Kanunda düzenlenmemiş hususlar hakkında Paris Sözleşmesi uygulanır.

5. Cezai ve İdari Yaptırımlar

Nükleer tesis, radyasyon tesisi veya radyoaktif atık tesisinin geçerli bir lisansa sahip olmaksızın işletilmesi, faaliyete ilişkin yükümlülükler sona ermeden faaliyetin yürütüldüğü yer veya tesisin, nükleer maddenin, radyoaktif kaynağın veya radyoaktif atığı sahipsiz kalacak şekilde terk edilmesi, nükleer madde, radyoaktif kaynak veya radyoaktif atıkların kaybolmasına, çalınmasına veya yetkisiz kişilerin eline geçmesine ihmal göstererek veya dikkat ve özen yükümlülüğüne aykırı olarak neden olunması ve Kanun’da belirtilen istisnalar dışında radyoaktif atıkları veya kullanılmış yakıtları kasten Türkiye Cumhuriyeti sınırları içerisine sokulması suç olarak düzenlenmiş ve bu suçların yaptırımı olarak 1 yıldan 30 yıla kadar hapis cezası öngörülmüştür. Yine Kanun’da belirtilmiş yükümlülüklerin ihmali sonucunda çeşitli idari para cezaları öngörülmüştür.